سایت سیر و سیاحت

كاروانسراي نيك پي
اين كاروانسرا در روستاي «نيك پي» در بخش «زنجان‌رود» از توابع شهرستان زنجان قرار دارد. بخش عمده اين كاروانسرا تخريب و تنها قسمتي از آن باقي مانده و نمايانگر عظمت آن در دوران برپايي است. كاروانسراي نيك پي با توجه به سبك معماري و تزيينات به كار رفته در آن، يك بناي عام‌المنفعه به جاي مانده از دوران صفوي است و در زمان شاه عباس دوم در مسير يكي از راه‌هاي عمده بازرگاني فلات ايران ساخته شد. وجود كاروانسراي سنگي در فاصله سي كيلومتري آن، گوياي رونق تجاري اين منطقه در آن عصر است.اين كاروانسرا از جمله كاروانسراهاي چهار ايواني دوران صفويه است و داراي نقشه چهار گوش، صحن و ميان‌سراي هشت ضلعي غير منظم بود و دور تا دور آن را حجره‌هاي چهارگانه فرا مي‌گرفت. طاق و قوس‌ها در اين اثر تاريخي به صورت ضربي اعمال شده و عنصر قرينه‌سازي در آن به زيباترين شكل ـ مطابق الگوي رايج در معماري سنتي فلات ايران ـ اجرا شده است. از تزيينات بنا مي‌توان به وجود طاقچه‌هايي با قوس هلالي، طاق‌نماهايي با قوس جناغي و قاب‌بندي‌هايي با آجرچيني ساده و به صورت يك‌نواخت در سطوح داخلي بنا اشاره كرد. در حال حاضر اين بنا در تملك اداره اوقاف استان زنجان است.
 

كاروانسراي سرچم
اين كاروانسرا در كنار رودخانه زنجان‌رود، يكي از شاخه‌هاي رودخانه قزل اوزن قرار دارد و از ديرباز از جمله منزلگاه‌هاي اصلي جاده سلطانيه ـ تبريز بوده است. به گفته حمدالله مستوفي قزويني از اين كاروانسرا راهي از سمت «يسار» به سوي «مراغه» مي‌رفت و راهي از سمت «يمين» به «ميانه» مي‌پيوست. دو كاروانسرايي كه در اين جاده وجود دارد، يكي توسط «خواجه غياث‌الدين محمد» ـ وزير «ابو سعيد بهادرخان» هفتمين و آخرين حكمران ايلخاني ـ و ديگري توسط برادرش «خواجه جلاالدين» ساخته شده است. آثار و بقاياي برجاي مانده مؤيد اين امر است كه اين بنا به سلسله بناهايي مرتبط بود. احتمالاً اين اثر در پايان به اين مجموعه ساختماني افزوده شده باشد. هم‌چنين اين آثار نشان مي‌دهد كاروانسراي چهار ايواني سرچم در آغاز داراي برج‌هاي مدوري در چهار جهت خود بود و حجره‌هايي در گرداگرد ميان‌سراي مربع شكل آن گسترده بود. بر روي پيش طاق اين كاروانسرا، كتيبه‌اي به خط ثلث ديده مي‌شود. در اين كتيبه كه يكي از زيباترين نمونه‌هاي بر جاي مانده در هنر معماري ايران است، نام بانيان اين كاروانسرا يعني فرمانروا و وزير او و هم‌چنين تاريخ اتمام سازه‌هايي معماري آن آمده است. بر اساس متن اين كتيبه، اين كاروانسرا در زمان «ابو سعيد ايلخان» و وزير او «غياث‌الحق والدين محمد» به تاريخ 733 هـ .ق ساخته شده است.
 
كاروانسراي قديمي قره بلاغ: اين كاروانسرا كاملاً ويران شده و هم اكنون به صورت يك تپه تاريخي در آمده است.

کاروانسرای سنگی: کاروانسرای سنگی که از نوع کاروانسراهای برون شهری بوده، در قرن یازدهم هجری قمری، به دستور شاه عباس صفوی خارج از بافت قدیم شهر زنجان ساخته شده است. این بنا به دلیل تغییر کاربری هم اکنون به عنوان سفره خانه سنتی مورد استفاده قرار می گیرد . پلان این كاروانسرا به سبک چهار ايوانی است، حجره های آن در يک طبقه قرار گرفته‌اند و سقف‌ ها از نوع قوسی هستند. استفاده از سنگ به عنوان مصالح اصلی در ساخت كاروانسرا باعث شده است كه اين بنا با عنوان کاروانسرای سنگی و در زبان محاوره ای داش کاروانسرا معروف شود. اين بنا از لحاظ اين كه تنها بنای باقی مانده از کاروانسراهای زنجان است داراي اهميت فراوانی است.
 

سرای دخان: سرای دخان در محله مسگرهای بالا، به موازات بازار زنجان قرار گرفته و از نوع کاروانسراهای درون شهری است. اين كاروانسرا که در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است، در دوره پهلوی با گرفتن امتیاز از دولت وقت به مرکز تولید و توزیع توتون و تنباکو در ناحیه باختر ایران تبدیل شد.